Saturday, September 25, 2010

Mizo Kristiante Zu khap ve dan roh hi - Lalremruata Khiangte

Kristian za a za inchhal Mizoram sawrkarin Zu a khap ve dan pui roh hi ngun lehzual zawk a zir chian tham a awm ta tlat mai. UT atangin State a hlankai kan ni a, Zu khapna dan chi hrang hrang kan nei reng a. Kum 1995 atang khan The Mizoram Liqour Total Prohibition Act (MLTP Act) siamin kum 1996 atang khan The Mizoram Liquor Total Prohibition Rules an tih chu siamin Zu khap burna dan chu February ni 20, 1997 atangin vawiin thlengin hman a lo ni ta a. Zu khapna dan thar kan hman hma leh hman hnu a thilthlengte, Zu avanga thi te, Zu khap avanga nunna hlu tak tak chhanhim a awm te, Zu avanga tuartu chi hrang hrang leh an tawrh dante, kan ram economy a nghawng dante, tlaikhawhnu a Zu siam phalna dan kan lo neih leh tak dante hian ram leh hnam hmangaihtute ngaihtuahna a khawih lo thei lo.

Atirah chuan Zu hi khap a ni lo tihna a ni lo. Zu hian englai mahin khawi hmunah mah zalenna tak tak a nei lo. Dan leh inkaihruaina mumal tak nei a kalpui zel a ni zawk. Mizoram pawh hian tuan-leh-mang atang tawhin Zu hi a hmelhriat tawh a. Tlawh pawh loh hnam mawl nia thing bul lung bul bia a ramhuai hnena inthawina kan hlan lai atang daih tawh a hmelhriat kan ni. UT leh State kan nih hnuah pawh Zu chu dan mumal tak hnuai a lei leh zawrh a lo ni tawh thin a. "Sap zu ti mai ila, an han zuar tir kha chu nula e, la lo e pawh sawi loin a lei turin mi Bethel vanglai ang mai khan an intlar put put mai a, zu zuarte an lun kher mai. Mahse kum a lo vei meuh kha chuan zu dawr siamte kha an lun tawh hauh lo. A leite pawhin ngawi rengin an va lei a, lehkhain an tuam a, in lamah an hawn mai a. Khati khawp a zu tam si kha, phai lama zu a tama rui hmuh tur erawh an awm lo ang khuan zu rui khawlaiah hmuh tur an vangin, kan Police-te pawhin man tur an nei meuh lo a nih nghe nghe kha. Veng keltil deuha tlangval huihphai deuh lo pai chhe chhe erawh an bo lem lo," tiin K.L. Liana chuan a lo ziak a. Young Mizo Association (YMA)-in Ruihlo Do kumpuana a neih 2005-08 chhung erawh kha chuan thil dangdai tak takin Zoram dung leh vang a tlakbuak a. Savawm Bawm thlengin a lar phah hle a nih kha.

Pi leh pute hunlai pawh khan Zu rui tawk an awm a, ngaihsan an hlawh ngai lo. Mahse, chutiang mite avang chuan Zu an khap bur kher lo. Tun hma zawnga Zu khap burna dan kan hman chhung zawngte pawh khan chuti teh vakin boruak chhia-in min tlakbuak phah chuang hek lo. Mahse, Zu khap burna dan nena inhne rem thlap kumpuan kan han nei a, khawtlang tlawmngaiten Zu leh a zuartute an han vai tak tak kha chuan motor inhal sak te, chhan hriat lohva thi te, vuak hlum nia a sawi thawm te, In inthiah sak leh In innamtluk sak te chu a ri ta nawk nawk a. Savawm Bawm pawhin hming a chher lar hman hle a nih kha. Zu khap burna dan tha ti leh ti lo te inhnialna pawh a chawk chhuak tam nangiang mai. A chhiatna leh kan thatpui lohna laite chu dahtha-in chhungkhat pa pakhatin Zu avanga a nunna a chan lo ta ringawt pawh kha thil lawmawm tak chu a ni hrim hrim. An nawrna avanga khap ni si kha sawrkar leh tlawmngai pawlin mawng vawm ba ang hrim a an thawhrimpui laiin a nawrtu ber kohhran erawh a ngawi daih thung a. Zu in vang emaw, zawrh vang emaw, Zu khapna dan bawhchhiat vanga thubuai nei, hremna tawk leh thiam loh chantirte pawh kohhran dan pawnah a hnawl chuang lem hlei lova. An thawhlawm thawh pawh hriat hran theih a ni lova, thliar hran theih a nih loh chhuanlam ni awm fahranin thilpek chi hrang hrang, sawm a pakhat thlengin a dawng hmiah hmiah a. Kohhran thilpek tlingkhawm hmanga Zu zuar emaw ei zawnna neih leh tak dante hian ram leh hnam hmangaihtute ngaihtuahna a khawih lo thei lo.

Atirah chuan Zu hi khap a ni lo tihna a ni lo. Zu hian englai mahin khawi hmunah mah zalenna tak tak a nei lo. Dan leh inkaihruaina mumal tak nei a kalpui zel a ni zawk. Mizoram pawh hian tuan-leh-mang atang tawhin Zu hi a hmelhriat tawh a. Tlawh pawh loh hnam mawl nia thing bul lung bul bia a ramhuai hnena inthawina kan hlan lai atang daih tawh a hmelhriat kan ni. UT leh Sta han nih tak veleh Zawlaidi chu beer ni tura duan leh ruahman ni si kha 14% zet alcohol telna a lo ni ta a. A hming tur hi official a an record dan ka hre lem lo na a, winery atanga chhuak wine dik tak a nih hmel ta zawk tlat mai. Seventh Day Adventist kohhran phei chuan kum 2010 kum laihawl vel khan Zu dik tak a ni tiin an kohhran chhungah Zawlaidi zuar, in leh hralh phalna nei te chu kohhran dan kalh an ni tih an puang ta a. Mizoram Kohhran Hruaitu Committee (MKHC) hnenah pawh zualkovin Zu a ni tia kohhranten an puan ve theih nan hma an la ta hial reng a nih kha.

Chutiang thute chuan kan tualchhung chanchinbute an tial tuktin deuhthaw lai chuan khawchhak lam atanga lak luh Zu chi hrang hrang leh Zu a ngaih lem loh, zawrh leh in pawh tuma'n an inthlahrun hauh loh beer thenkhatte nen lam excise te chuan an man leh ta ruih ruih mai a. Zu leh beer thenkhat 5%-10% alcohol telna te nen lama an man laiin 14% alcohol telna Zu an siam mup mup lawi si. Zu anga ngaih a nih chuan hralh a kal loh an hlau nge ni kohhran mitmei an veng tih pawh hriat lohvin Zawlaidi chu siam phalna nei tura dan tihdanglam a nih tirh atang reng khan 'beer' anga sawi than a ni a. Tualchhung chanchinbute pawhin 'Zawlaidi beer' tiin an ziak thin a. Thla a vei leh meuh chuan 'beer' tih thumal telh tawh lovin Zawlaidi tiin an ziak mai a. 14% alcohol telna a nih thu erawh an la ziak uar hle thung. Zawlaidi chu Zu a ni emaw ni lo emaw, Zawlaidi lo chu Mizoram sawrkar hian zawrh leh siam, sumdawn nana hman leh mitinte tana in a khap bur mai tihna a nih chu.

Kan ram hruaitu 70% vel zette hi chu kohhran upa leh kohhran/khawtlanga mi inhmang, mi zah kai, kawng tinreng a mite entawn an ni a. Anni berin 14% zet alcohol telna Zawlaidi siam phalna siam a, zawrh leh lei, in leh sumdawn nana hman theih tura an phalrai ta mai hian mite ngaihven a hlawh hle. Mizoram economy a nghawng vang a ni ngei em tih chiang chiah lo mah ila, sap tawng chanchinbu lamin an ziah dan tlanglawn ber nia ka lo hmuh ve dan chuan Zu khap burna ram, Zu awm lohna ram (dry state) leh kristian 100% inchhal ramin Zawlaidi beer a siam, tih hi a ni. September 7, 2010 khan State Prohibition Council, an chairman Excise & Narcotics Minister JH Rothuama hova thukhawm chuan Mizoram-a zu khap burna dan kum 13 lai hman tawh ‘The Mizoram Liquor Total Prohibition Act, 1995’ chu a hlawhtlin leh hlawhtlin loh te, siamthat ngai a awm em tihte zir chiang turin Study Group din a. He Study Group hian rilru a tinzawn neiin hmalak a tum em tih chu puan hnuai thil a nih avangin hriat a ni hauh la nachungin, "Mizote u, Zu khapna dan kan hlih loh vek paw'n kan tizalen dawn, lo inring rawh u," an tihnaah kei chuan ka ngai hmin hmiah.

He Study Group hian statistic behchhanin zirchianna te pawh a nei tel ngei turah ngai ila. Kohhran leh khawtlang hruaitute, tlawmngai pawlte mar dekin an duhdan leh ngaihdan a khawnkhawm dawn a nih pawhin, danglamna a awm chuang lo, hun kal tawh a thilthlengte leh statistic kan neihte kha kan behchhan lo thei lovang. Ngaihdan siamtute, ngaihdan mumal tak lo nei lawk tawhte pawhin chu tho chu kan behchhan a, chumi lungphum atang chuan ngaihdan kan nei chauh zawk a ni. Thil lo la thleng tur chungchang sawi kan ni lova, kan lo tawnhriat tawh leh thil thleng mek a nih avangin innghahna lungphum nei fumfe lova ngaihdan lo neih (leh sawi) ngawt pawh mi huihphai lam nihna a ni hial ta ve ang. Chuti a nih si chuan,kan statistic neihte bechhanin i han zir chiang lehzual dawn teh ang:

The Zozam Times chuan September 8, 2010 chhuakah khan tihian a ziak a:
Kum 14 chhungin zu vanga thi 55
Excise & Narcotics department record-a a lan danin, zu khap burna dan (MLTP Act) hman a nih hnu, kum 1997 atanga 2010 inkar chhung khan zu leh a kaihhnawih thil avangin mi 55 laiin nunna an chan tawh.

Record-a a lan dan chuan zu thihpui tam ber mi 36 te chu Methyl Spirit vang a ni a, a chhan hriat chian loh 14 awmin, zu ina pathedine tel vanga thi 2, Burma zu tia sawi thin BEDC vanga thi 2 leh Methanol vanga thi 1 an awm. Kum 2001-ah khan zu avanga thi tam berin, mi 14 laiin an thih phah nia hriat a ni.

Zu vanga thi te hi mipa 48 leh hmeichhia 7 niin, record loh engemawzat awm ngei tura ngaih a ni bawk. Kum 1997 hnu-ah hian 1998, 1999, 2002, 2009-ah te chuan zu vanga thi awm lo anga record a ni.

Thudawnna pakhat chuan zu leh a kaihhnawih vanga thi, an thih chhana zu puh chiah si loh engeawmzat an awm ang tih hi a rinhlelhawm lo khawp mai, a ti.

Kum 26 chhunga ruihhlo vanga thi 1182
Mizoram Excise & Narcotics department chuan kum 1984 atang khan ruihhlo leh a kaihhnawih vanga thi (drugs related death) chhinchhiah tanin, kum 2010 thleng (kum 26 leh a chanve) chhungin mi 1182 an thi tawh a. Heng zingah hian hmeichhia 121 telin, kum 2010 bikah ruihhlo leh a kaihhnawih vanga thi mi 14 an awm tawh.

Ruihhlo vanga thi ten an thihpui tam chu Spasmo Proxyvon leh Parvon Spas a ni a, 1082 an ni. Mi 83 te chu Heroin vanga thi niin, ruihhlo dang tihpawlh - diazepum, dendrite, ganja, zu, peptica leh cough cyrup vanga thi 7 an awm bawk. Kum 1984 atang khan kumtin mi 45 vel thi ziah ang an ni.

Zu atangin ` nuai 138 chuang lalut
Mizoram sorkar chuan kumin (2010) August thla thleng khan zu chhiah (State Excise) atangin Rs.138,31,156/- a lalut a, heng zinga Rs.119,28,636/- chu Mizoram-a sipai awmte tana zu lakluhna fee te niin, a dang Rs.19,02,520/- chu zu mansak avanga pawisa chawitir (fines & confiscation) atanga hmuh a ni.

Excise & Narcotics department chuan kumin August thla thlengin zu (Country Liquor) litres 30305.180 an man tawh a, zu bilh lai tin 60851, dawidim Kg 419.455, IMFL (Indian Made Foreign Liquor) um puitling 17272 bakah um tenau chi hrang hrang engemawzat bakah beer, Myanmar zu thahnem tak an man bawk.

Thla 8 kalta chhung vek khan zu thlawrna bel 774 leh a dahna plastic bur 77 man a ni tawh a, zu phurhna atana hman Two Wheeler 30, Three Wheeler 7, LMV 92 leh HMV 3 man tawhin, MLTP Act 1995 leh Mizoram Excise (ME) Act 1995 hmanga thubuai siamsak mi 2192-ah heng dan hmanga thubuai siamsak chu 1920 an ni. ME Act 1973 hmanga man mi 262 te chu thubuai siamsak an ni a, foreigner 95 zet man tel an ni bawk.

Police lam pawhin man an nei nual a, thla 8 kalta chhung khan zu litres 1615.500, zu bilh lai tin 7 chuang, IMFL um 960 chuang leh Burma zu um 5 bakah MLTP/ME Act 1995 tlawhchhanin mi 559 an man a, heng zinga 319 te chu thubuai siamsak an ni, tiin.

Heng statistic-te hian chiang taka min kawhhmuh chu, Zu khap burna dan kan hman hma leh hnuah Zu avanga thi zat punna leh kiamna langsar tham a awm lo. Mahse, tlawmngai pawlin Ruihhlo Do kum an puan achinah erawh Zu avanga thite uluk taka chhinchhiah an ni a, an tam lo hle tih a lang chiang. Mahse, Zu avanga thi an tlem viau laiin ruihhlo (Zu anga in ni lo, inchiu, zuk, hnim etc) avanga thi erawh an pung hluai thung.

Mizoram Excise & Narcotics department sum lak luh a pung hluai a, chhiah emaw revenue emaw pung hluai siin mipui nawlpuite economic dinhmun erawh a ziaawm phah chuang hauh si lo. Zu chhe in vanga thi an awm kan hriat ngai miah loh kha kan hriat thar phah a, mualpho lo taka Zu in thinte pawh Zu zawrhna vengah hmuh tur an tam phah a. Mualpho phah ngial ngial pawh an awm nual hman awm e. Mahni In lum a in ngam lova feh chhuak an nih avangin hmeichhe zu in an tam phah a, KS leh mi hnuaihnungte an pawngpawrh a. Sawn pai an tam a, fahrah an pung a, uire leh hmeithai an pung bawk. Hengte hi Zu hnathawh ka ti lova, Zu khap burna dan hrin chhuah ka ti hek lo. Mahse, Zu nena inkaihnawih avanga thilthlengte erawh an ni chiang khawp mai.

Mizoram Excise & Narcotics department-in Zu atangin cheng nuai 138 chuang an la lut a. Zu avanga mipuite retheih phahna leh an senso riral zat erawh kan ngaihthah lui tlat a. Heti zawng hian han chhut ve teh:

Mizoram Excise & Narcotics department-in zu an mansak te pawisa chawitir (fines & confiscation) atangin Rs.19,32, 798/- leh zu kaihhnawih thil dang atangin Rs.3,34,030/- nen a vaiin Rs.2,04,34,436/- chu mipuite sum hloh (lost) a ni a. Thla 12 chhung January-December 2009 khan Mizoram chhunga zu siamchawp (country liquor) chu litres 53887.290 man a ni a, zu bilh lai (fermented rice) tin 130163 leh tin chanve bakah dawidim (yeast) kgs. 439.787 man (seized) a ni. Zu funte khat an tih mai thingpui no hnih vel hi cheng 100 a ni a. Litre khat chu funte 4 ang zel a ni a, chu chu cheng 400 man tihna a ni. Litre 53887 chuang an man tawhte kha cheng 21,55,48,00 chuang man tihna a nih chu. Zu bilh nan hian buhfai, chini, dawidim leh a bilhna hmanrua eng emaw zat bakah a thawktu thawh hlawh (ni khat a hlawh zat atanga chhutin) a ngai a. Tihdanphung pangngaiah chuan Zu bilh tho turin Ni 3 tal nghah a ngai bawk. Chu chu thlawr lehin hralh sum a chantir nan tha leh zung tam tak bakah sum eng emaw zat sen a la ngai lehnghal. Buhfai leh chini man te chu kan hre theuh awm e. Zu bilh lai tin 130163 an tihchhiat avanga mi retheiten an senso zat (Zu chhumtute ka zawh atanga ka chhut danin tin khat senso hi Rs. 200 vel zel ang a ni a) chu Rs. 200x130163 a ni a, cheng 26,03,26,00 zet a nih chu!

Sap zu avanga sum hlohte chu keini lo chhut ve vak pawh ngaiin ka hre lem lo. Mahse, Mizote ngeiin a ruk a ral a ralti tak chunga an thawhrimpui ve em em atanga chhut pawhin cheng 47,58,74,00 zet kumtin a rilral a. Man an nih avanga an chawi te, ukil rawihna leh fine (confiscation) vanga an sum sente nena belhkhawm phei chuan a tlem hauh lovang tih a chiang reng. Zu chhe in vanga thi ta te nunna hlut zawng leh zu in tur an hmuh loh avanga ruihhlo bawih a tang, an nunna chan ta si te nunna hlutna nen lam khan sum a chantirin kan belh leh dawn em ni ang? Hei hi lo hre teh u, MLTP Act hman avang leh tlawmngai pawlten ruihhlo do an puan hma khan Mizote hian ruihhlo an zawng ruai ngai lo, tih hi!!! MLTP Act avanga hlawh neia sawrkar mi rawihten an man avanga miretheite sum luang ral zozai hian hlutna a nei lo em ni dawn? A thei fate chuan a senchi ngat zantin an in thei a, file a fel taka ziak a an chheprelh zel zel laiin eizawnna mumal nei lo miretheite hian heti zat hi sum an hloh kumtin a, chu chuan Mizote leh Mizoram economy hi a nghawng lo turah kan ngai em ni? Zawlaidi chauh siam, zawrh leh lei phaltute hian tualtevanglai ata tawh a Mizote duh ber Zufang, Tinzu, Rakzu, Zupui leh a dangte eng chen nge an khap dawn?

Rangvamual leh Phunchawng vela Zu sa, siam leh zuar an mante khuan kamding nia pisa kaia hlawhbi thahnemtham tak lak hi an duh ve tho lovin i ring em ni? An retheih luat vanga hetianga man hlau zek zek chunga khawsa reng hi an nih i ring miah nange? An zu bilh lai emaw, an zawrh lai emaw kan man sakte hian an thla khat economy a nghawng chhe vek a, leiba rulh sen loh nen hma thar an lak that leh zel a ngai tih kan haider sak lui reng dawn em ni? Inrenchem tak leh puk chawp a zu an bilh emaw an sak lai emaw tihchhiat leh man sak emaw an nih hian an kum khat planning a buai vek a, an economy a tlachhe ngun bik hle tih kan hre lo lui talh reng mai hi chu a ringtu zia vak lo. Biakin sak nana cheng nuai 400 chuang loan puk thei vengtin kohhranin a kut a kuangkuah a, vaibelchhe eng emaw zat world bank atang te a loan la thei sawrkar ber lahin man a thubuai siam sakin mit mim tluk zetin a ngaimawh lehnghal. Mizote chhiah tlingkhawm tamzia leh sawrkar hnathawkte hlawh tamzia kan hria. Kohhran sum lak luh tamzia leh mi hausate sum ngahzia lah kan hai lo. Chutihlaia thenkhat tana Zawlaidi hmanga Zu zawrh, in, lei leh siam phalna pe a, mi rethei tam zawkte tihve theih tawk kan khap tlat lawi si hi chhuanchham rorel ze duhawm loh tak niin ka hria.

Lo ngai reng mah rawh u, tunah emaw nakinah emaw chuan Zawlaidi atanga Hnahlan leh Champhai wine emaw beer emaw siam chhuah hi ZU tiin kan la hnualsuat ve vat ngei ang, tun ang renga 14% zet alcohol an telh reng phawt chuan. Chutih hunah chuan society a ni emaw ni lo emaw, kohhran hruaitute chu Zu sa, siam, in, lei leh hralhtute an ni tawh ang a. Zu chi khat a ni dawn chiang tih mithla lawk sa reng chunga siam phalna petu mipui thlan lal minister te, law department ami te pawh angkhat a teh leh bukin an awm ang, kohhran a mi inhmang tak tak, upa leh mi thahnemngaite vek an ni hlawm si a. Anni hian, nia, anni ngei hian alawm thenkhat a Ni sattir a thenkhat a ruah surtir chu. Chu chu a takin a lo la lang thuai ang.

Chutih huanah chuan tumahin Zu an in tawh lovang a, Zu an rui tawh hek lovang. Zawlaidi in leh rui an ni ang a, mite ruih duh lova khaptute vekin chutiang siam phalna chu an pe a, chu mite avang vek chuan Mizote zingah 14% alcohol in te lek lek chu intihtheih nan tak kan la hmang ang. Sawkar berin a phal a, kohhran lahin khap a tum tlat bawk si lo. Mahse, hei hi lo hre ve teh. Mahni tuh rah theuh kan sengna khawvel a ni a, anni ni lovin a intute bawk khan asin thiam loh chang dawn! Anni chu an ke-le-awl hlauh ang a, min hmusitute an la ni zawk hlauh dawn si. Chu chu khawvel zia a ni a, hringnun kalphung a ni tlat bawk. Assembly hall dawhkan chumin, thenkhatin pulpit chumin Zawlaidi rui lo turin min sermon khum ang a. Siam phalna pe a, zawrh sum a chantir tura dan tidanglam tute an nih an sawi lang tawh lovang. Sawm a pakhat a luh that chhung chu Grape Winery siamtute khap ngam hawt si lovin pulpit tlang atangin kohhran mipuite min khap leh ang a. Kan sim leh sim loh lam an ngaihtuah dawn lo, sawi kha an thiltum a ni a, an sawi tawh ber chuan a sawitute chu an lungawi leh then mai dawn alawm.

Zawlaidi bur 3 vel pholangin a rukin funte, pehteh, tikte, whisky leh rum tihvel lek lek zawng a thei fate chuan an hralh leh hem hem ang a. Mahse, tumah Zu in leh rui an awm lovang, Zawlaidi in leh rui vek an ni hlawm khawm dawn tlat si alawm. Hetianga 14% zet alcohol telna kan ti zalen dawn a nih rau rau chuan, kei chuan, mi rethei leh chhumchhia zawkte tih theih tawk zu sak dan chi hrang hrang leh an product-te pawh hi dan chhungah seng lutin zalen taka siam, zawrh leh in kan phalsak turah ka ngai.

No comments:

Post a Comment

Saturday, September 25, 2010

Mizo Kristiante Zu khap ve dan roh hi - Lalremruata Khiangte

Kristian za a za inchhal Mizoram sawrkarin Zu a khap ve dan pui roh hi ngun lehzual zawk a zir chian tham a awm ta tlat mai. UT atangin State a hlankai kan ni a, Zu khapna dan chi hrang hrang kan nei reng a. Kum 1995 atang khan The Mizoram Liqour Total Prohibition Act (MLTP Act) siamin kum 1996 atang khan The Mizoram Liquor Total Prohibition Rules an tih chu siamin Zu khap burna dan chu February ni 20, 1997 atangin vawiin thlengin hman a lo ni ta a. Zu khapna dan thar kan hman hma leh hman hnu a thilthlengte, Zu avanga thi te, Zu khap avanga nunna hlu tak tak chhanhim a awm te, Zu avanga tuartu chi hrang hrang leh an tawrh dante, kan ram economy a nghawng dante, tlaikhawhnu a Zu siam phalna dan kan lo neih leh tak dante hian ram leh hnam hmangaihtute ngaihtuahna a khawih lo thei lo.

Atirah chuan Zu hi khap a ni lo tihna a ni lo. Zu hian englai mahin khawi hmunah mah zalenna tak tak a nei lo. Dan leh inkaihruaina mumal tak nei a kalpui zel a ni zawk. Mizoram pawh hian tuan-leh-mang atang tawhin Zu hi a hmelhriat tawh a. Tlawh pawh loh hnam mawl nia thing bul lung bul bia a ramhuai hnena inthawina kan hlan lai atang daih tawh a hmelhriat kan ni. UT leh State kan nih hnuah pawh Zu chu dan mumal tak hnuai a lei leh zawrh a lo ni tawh thin a. "Sap zu ti mai ila, an han zuar tir kha chu nula e, la lo e pawh sawi loin a lei turin mi Bethel vanglai ang mai khan an intlar put put mai a, zu zuarte an lun kher mai. Mahse kum a lo vei meuh kha chuan zu dawr siamte kha an lun tawh hauh lo. A leite pawhin ngawi rengin an va lei a, lehkhain an tuam a, in lamah an hawn mai a. Khati khawp a zu tam si kha, phai lama zu a tama rui hmuh tur erawh an awm lo ang khuan zu rui khawlaiah hmuh tur an vangin, kan Police-te pawhin man tur an nei meuh lo a nih nghe nghe kha. Veng keltil deuha tlangval huihphai deuh lo pai chhe chhe erawh an bo lem lo," tiin K.L. Liana chuan a lo ziak a. Young Mizo Association (YMA)-in Ruihlo Do kumpuana a neih 2005-08 chhung erawh kha chuan thil dangdai tak takin Zoram dung leh vang a tlakbuak a. Savawm Bawm thlengin a lar phah hle a nih kha.

Pi leh pute hunlai pawh khan Zu rui tawk an awm a, ngaihsan an hlawh ngai lo. Mahse, chutiang mite avang chuan Zu an khap bur kher lo. Tun hma zawnga Zu khap burna dan kan hman chhung zawngte pawh khan chuti teh vakin boruak chhia-in min tlakbuak phah chuang hek lo. Mahse, Zu khap burna dan nena inhne rem thlap kumpuan kan han nei a, khawtlang tlawmngaiten Zu leh a zuartute an han vai tak tak kha chuan motor inhal sak te, chhan hriat lohva thi te, vuak hlum nia a sawi thawm te, In inthiah sak leh In innamtluk sak te chu a ri ta nawk nawk a. Savawm Bawm pawhin hming a chher lar hman hle a nih kha. Zu khap burna dan tha ti leh ti lo te inhnialna pawh a chawk chhuak tam nangiang mai. A chhiatna leh kan thatpui lohna laite chu dahtha-in chhungkhat pa pakhatin Zu avanga a nunna a chan lo ta ringawt pawh kha thil lawmawm tak chu a ni hrim hrim. An nawrna avanga khap ni si kha sawrkar leh tlawmngai pawlin mawng vawm ba ang hrim a an thawhrimpui laiin a nawrtu ber kohhran erawh a ngawi daih thung a. Zu in vang emaw, zawrh vang emaw, Zu khapna dan bawhchhiat vanga thubuai nei, hremna tawk leh thiam loh chantirte pawh kohhran dan pawnah a hnawl chuang lem hlei lova. An thawhlawm thawh pawh hriat hran theih a ni lova, thliar hran theih a nih loh chhuanlam ni awm fahranin thilpek chi hrang hrang, sawm a pakhat thlengin a dawng hmiah hmiah a. Kohhran thilpek tlingkhawm hmanga Zu zuar emaw ei zawnna neih leh tak dante hian ram leh hnam hmangaihtute ngaihtuahna a khawih lo thei lo.

Atirah chuan Zu hi khap a ni lo tihna a ni lo. Zu hian englai mahin khawi hmunah mah zalenna tak tak a nei lo. Dan leh inkaihruaina mumal tak nei a kalpui zel a ni zawk. Mizoram pawh hian tuan-leh-mang atang tawhin Zu hi a hmelhriat tawh a. Tlawh pawh loh hnam mawl nia thing bul lung bul bia a ramhuai hnena inthawina kan hlan lai atang daih tawh a hmelhriat kan ni. UT leh Sta han nih tak veleh Zawlaidi chu beer ni tura duan leh ruahman ni si kha 14% zet alcohol telna a lo ni ta a. A hming tur hi official a an record dan ka hre lem lo na a, winery atanga chhuak wine dik tak a nih hmel ta zawk tlat mai. Seventh Day Adventist kohhran phei chuan kum 2010 kum laihawl vel khan Zu dik tak a ni tiin an kohhran chhungah Zawlaidi zuar, in leh hralh phalna nei te chu kohhran dan kalh an ni tih an puang ta a. Mizoram Kohhran Hruaitu Committee (MKHC) hnenah pawh zualkovin Zu a ni tia kohhranten an puan ve theih nan hma an la ta hial reng a nih kha.

Chutiang thute chuan kan tualchhung chanchinbute an tial tuktin deuhthaw lai chuan khawchhak lam atanga lak luh Zu chi hrang hrang leh Zu a ngaih lem loh, zawrh leh in pawh tuma'n an inthlahrun hauh loh beer thenkhatte nen lam excise te chuan an man leh ta ruih ruih mai a. Zu leh beer thenkhat 5%-10% alcohol telna te nen lama an man laiin 14% alcohol telna Zu an siam mup mup lawi si. Zu anga ngaih a nih chuan hralh a kal loh an hlau nge ni kohhran mitmei an veng tih pawh hriat lohvin Zawlaidi chu siam phalna nei tura dan tihdanglam a nih tirh atang reng khan 'beer' anga sawi than a ni a. Tualchhung chanchinbute pawhin 'Zawlaidi beer' tiin an ziak thin a. Thla a vei leh meuh chuan 'beer' tih thumal telh tawh lovin Zawlaidi tiin an ziak mai a. 14% alcohol telna a nih thu erawh an la ziak uar hle thung. Zawlaidi chu Zu a ni emaw ni lo emaw, Zawlaidi lo chu Mizoram sawrkar hian zawrh leh siam, sumdawn nana hman leh mitinte tana in a khap bur mai tihna a nih chu.

Kan ram hruaitu 70% vel zette hi chu kohhran upa leh kohhran/khawtlanga mi inhmang, mi zah kai, kawng tinreng a mite entawn an ni a. Anni berin 14% zet alcohol telna Zawlaidi siam phalna siam a, zawrh leh lei, in leh sumdawn nana hman theih tura an phalrai ta mai hian mite ngaihven a hlawh hle. Mizoram economy a nghawng vang a ni ngei em tih chiang chiah lo mah ila, sap tawng chanchinbu lamin an ziah dan tlanglawn ber nia ka lo hmuh ve dan chuan Zu khap burna ram, Zu awm lohna ram (dry state) leh kristian 100% inchhal ramin Zawlaidi beer a siam, tih hi a ni. September 7, 2010 khan State Prohibition Council, an chairman Excise & Narcotics Minister JH Rothuama hova thukhawm chuan Mizoram-a zu khap burna dan kum 13 lai hman tawh ‘The Mizoram Liquor Total Prohibition Act, 1995’ chu a hlawhtlin leh hlawhtlin loh te, siamthat ngai a awm em tihte zir chiang turin Study Group din a. He Study Group hian rilru a tinzawn neiin hmalak a tum em tih chu puan hnuai thil a nih avangin hriat a ni hauh la nachungin, "Mizote u, Zu khapna dan kan hlih loh vek paw'n kan tizalen dawn, lo inring rawh u," an tihnaah kei chuan ka ngai hmin hmiah.

He Study Group hian statistic behchhanin zirchianna te pawh a nei tel ngei turah ngai ila. Kohhran leh khawtlang hruaitute, tlawmngai pawlte mar dekin an duhdan leh ngaihdan a khawnkhawm dawn a nih pawhin, danglamna a awm chuang lo, hun kal tawh a thilthlengte leh statistic kan neihte kha kan behchhan lo thei lovang. Ngaihdan siamtute, ngaihdan mumal tak lo nei lawk tawhte pawhin chu tho chu kan behchhan a, chumi lungphum atang chuan ngaihdan kan nei chauh zawk a ni. Thil lo la thleng tur chungchang sawi kan ni lova, kan lo tawnhriat tawh leh thil thleng mek a nih avangin innghahna lungphum nei fumfe lova ngaihdan lo neih (leh sawi) ngawt pawh mi huihphai lam nihna a ni hial ta ve ang. Chuti a nih si chuan,kan statistic neihte bechhanin i han zir chiang lehzual dawn teh ang:

The Zozam Times chuan September 8, 2010 chhuakah khan tihian a ziak a:
Kum 14 chhungin zu vanga thi 55
Excise & Narcotics department record-a a lan danin, zu khap burna dan (MLTP Act) hman a nih hnu, kum 1997 atanga 2010 inkar chhung khan zu leh a kaihhnawih thil avangin mi 55 laiin nunna an chan tawh.

Record-a a lan dan chuan zu thihpui tam ber mi 36 te chu Methyl Spirit vang a ni a, a chhan hriat chian loh 14 awmin, zu ina pathedine tel vanga thi 2, Burma zu tia sawi thin BEDC vanga thi 2 leh Methanol vanga thi 1 an awm. Kum 2001-ah khan zu avanga thi tam berin, mi 14 laiin an thih phah nia hriat a ni.

Zu vanga thi te hi mipa 48 leh hmeichhia 7 niin, record loh engemawzat awm ngei tura ngaih a ni bawk. Kum 1997 hnu-ah hian 1998, 1999, 2002, 2009-ah te chuan zu vanga thi awm lo anga record a ni.

Thudawnna pakhat chuan zu leh a kaihhnawih vanga thi, an thih chhana zu puh chiah si loh engeawmzat an awm ang tih hi a rinhlelhawm lo khawp mai, a ti.

Kum 26 chhunga ruihhlo vanga thi 1182
Mizoram Excise & Narcotics department chuan kum 1984 atang khan ruihhlo leh a kaihhnawih vanga thi (drugs related death) chhinchhiah tanin, kum 2010 thleng (kum 26 leh a chanve) chhungin mi 1182 an thi tawh a. Heng zingah hian hmeichhia 121 telin, kum 2010 bikah ruihhlo leh a kaihhnawih vanga thi mi 14 an awm tawh.

Ruihhlo vanga thi ten an thihpui tam chu Spasmo Proxyvon leh Parvon Spas a ni a, 1082 an ni. Mi 83 te chu Heroin vanga thi niin, ruihhlo dang tihpawlh - diazepum, dendrite, ganja, zu, peptica leh cough cyrup vanga thi 7 an awm bawk. Kum 1984 atang khan kumtin mi 45 vel thi ziah ang an ni.

Zu atangin ` nuai 138 chuang lalut
Mizoram sorkar chuan kumin (2010) August thla thleng khan zu chhiah (State Excise) atangin Rs.138,31,156/- a lalut a, heng zinga Rs.119,28,636/- chu Mizoram-a sipai awmte tana zu lakluhna fee te niin, a dang Rs.19,02,520/- chu zu mansak avanga pawisa chawitir (fines & confiscation) atanga hmuh a ni.

Excise & Narcotics department chuan kumin August thla thlengin zu (Country Liquor) litres 30305.180 an man tawh a, zu bilh lai tin 60851, dawidim Kg 419.455, IMFL (Indian Made Foreign Liquor) um puitling 17272 bakah um tenau chi hrang hrang engemawzat bakah beer, Myanmar zu thahnem tak an man bawk.

Thla 8 kalta chhung vek khan zu thlawrna bel 774 leh a dahna plastic bur 77 man a ni tawh a, zu phurhna atana hman Two Wheeler 30, Three Wheeler 7, LMV 92 leh HMV 3 man tawhin, MLTP Act 1995 leh Mizoram Excise (ME) Act 1995 hmanga thubuai siamsak mi 2192-ah heng dan hmanga thubuai siamsak chu 1920 an ni. ME Act 1973 hmanga man mi 262 te chu thubuai siamsak an ni a, foreigner 95 zet man tel an ni bawk.

Police lam pawhin man an nei nual a, thla 8 kalta chhung khan zu litres 1615.500, zu bilh lai tin 7 chuang, IMFL um 960 chuang leh Burma zu um 5 bakah MLTP/ME Act 1995 tlawhchhanin mi 559 an man a, heng zinga 319 te chu thubuai siamsak an ni, tiin.

Heng statistic-te hian chiang taka min kawhhmuh chu, Zu khap burna dan kan hman hma leh hnuah Zu avanga thi zat punna leh kiamna langsar tham a awm lo. Mahse, tlawmngai pawlin Ruihhlo Do kum an puan achinah erawh Zu avanga thite uluk taka chhinchhiah an ni a, an tam lo hle tih a lang chiang. Mahse, Zu avanga thi an tlem viau laiin ruihhlo (Zu anga in ni lo, inchiu, zuk, hnim etc) avanga thi erawh an pung hluai thung.

Mizoram Excise & Narcotics department sum lak luh a pung hluai a, chhiah emaw revenue emaw pung hluai siin mipui nawlpuite economic dinhmun erawh a ziaawm phah chuang hauh si lo. Zu chhe in vanga thi an awm kan hriat ngai miah loh kha kan hriat thar phah a, mualpho lo taka Zu in thinte pawh Zu zawrhna vengah hmuh tur an tam phah a. Mualpho phah ngial ngial pawh an awm nual hman awm e. Mahni In lum a in ngam lova feh chhuak an nih avangin hmeichhe zu in an tam phah a, KS leh mi hnuaihnungte an pawngpawrh a. Sawn pai an tam a, fahrah an pung a, uire leh hmeithai an pung bawk. Hengte hi Zu hnathawh ka ti lova, Zu khap burna dan hrin chhuah ka ti hek lo. Mahse, Zu nena inkaihnawih avanga thilthlengte erawh an ni chiang khawp mai.

Mizoram Excise & Narcotics department-in Zu atangin cheng nuai 138 chuang an la lut a. Zu avanga mipuite retheih phahna leh an senso riral zat erawh kan ngaihthah lui tlat a. Heti zawng hian han chhut ve teh:

Mizoram Excise & Narcotics department-in zu an mansak te pawisa chawitir (fines & confiscation) atangin Rs.19,32, 798/- leh zu kaihhnawih thil dang atangin Rs.3,34,030/- nen a vaiin Rs.2,04,34,436/- chu mipuite sum hloh (lost) a ni a. Thla 12 chhung January-December 2009 khan Mizoram chhunga zu siamchawp (country liquor) chu litres 53887.290 man a ni a, zu bilh lai (fermented rice) tin 130163 leh tin chanve bakah dawidim (yeast) kgs. 439.787 man (seized) a ni. Zu funte khat an tih mai thingpui no hnih vel hi cheng 100 a ni a. Litre khat chu funte 4 ang zel a ni a, chu chu cheng 400 man tihna a ni. Litre 53887 chuang an man tawhte kha cheng 21,55,48,00 chuang man tihna a nih chu. Zu bilh nan hian buhfai, chini, dawidim leh a bilhna hmanrua eng emaw zat bakah a thawktu thawh hlawh (ni khat a hlawh zat atanga chhutin) a ngai a. Tihdanphung pangngaiah chuan Zu bilh tho turin Ni 3 tal nghah a ngai bawk. Chu chu thlawr lehin hralh sum a chantir nan tha leh zung tam tak bakah sum eng emaw zat sen a la ngai lehnghal. Buhfai leh chini man te chu kan hre theuh awm e. Zu bilh lai tin 130163 an tihchhiat avanga mi retheiten an senso zat (Zu chhumtute ka zawh atanga ka chhut danin tin khat senso hi Rs. 200 vel zel ang a ni a) chu Rs. 200x130163 a ni a, cheng 26,03,26,00 zet a nih chu!

Sap zu avanga sum hlohte chu keini lo chhut ve vak pawh ngaiin ka hre lem lo. Mahse, Mizote ngeiin a ruk a ral a ralti tak chunga an thawhrimpui ve em em atanga chhut pawhin cheng 47,58,74,00 zet kumtin a rilral a. Man an nih avanga an chawi te, ukil rawihna leh fine (confiscation) vanga an sum sente nena belhkhawm phei chuan a tlem hauh lovang tih a chiang reng. Zu chhe in vanga thi ta te nunna hlut zawng leh zu in tur an hmuh loh avanga ruihhlo bawih a tang, an nunna chan ta si te nunna hlutna nen lam khan sum a chantirin kan belh leh dawn em ni ang? Hei hi lo hre teh u, MLTP Act hman avang leh tlawmngai pawlten ruihhlo do an puan hma khan Mizote hian ruihhlo an zawng ruai ngai lo, tih hi!!! MLTP Act avanga hlawh neia sawrkar mi rawihten an man avanga miretheite sum luang ral zozai hian hlutna a nei lo em ni dawn? A thei fate chuan a senchi ngat zantin an in thei a, file a fel taka ziak a an chheprelh zel zel laiin eizawnna mumal nei lo miretheite hian heti zat hi sum an hloh kumtin a, chu chuan Mizote leh Mizoram economy hi a nghawng lo turah kan ngai em ni? Zawlaidi chauh siam, zawrh leh lei phaltute hian tualtevanglai ata tawh a Mizote duh ber Zufang, Tinzu, Rakzu, Zupui leh a dangte eng chen nge an khap dawn?

Rangvamual leh Phunchawng vela Zu sa, siam leh zuar an mante khuan kamding nia pisa kaia hlawhbi thahnemtham tak lak hi an duh ve tho lovin i ring em ni? An retheih luat vanga hetianga man hlau zek zek chunga khawsa reng hi an nih i ring miah nange? An zu bilh lai emaw, an zawrh lai emaw kan man sakte hian an thla khat economy a nghawng chhe vek a, leiba rulh sen loh nen hma thar an lak that leh zel a ngai tih kan haider sak lui reng dawn em ni? Inrenchem tak leh puk chawp a zu an bilh emaw an sak lai emaw tihchhiat leh man sak emaw an nih hian an kum khat planning a buai vek a, an economy a tlachhe ngun bik hle tih kan hre lo lui talh reng mai hi chu a ringtu zia vak lo. Biakin sak nana cheng nuai 400 chuang loan puk thei vengtin kohhranin a kut a kuangkuah a, vaibelchhe eng emaw zat world bank atang te a loan la thei sawrkar ber lahin man a thubuai siam sakin mit mim tluk zetin a ngaimawh lehnghal. Mizote chhiah tlingkhawm tamzia leh sawrkar hnathawkte hlawh tamzia kan hria. Kohhran sum lak luh tamzia leh mi hausate sum ngahzia lah kan hai lo. Chutihlaia thenkhat tana Zawlaidi hmanga Zu zawrh, in, lei leh siam phalna pe a, mi rethei tam zawkte tihve theih tawk kan khap tlat lawi si hi chhuanchham rorel ze duhawm loh tak niin ka hria.

Lo ngai reng mah rawh u, tunah emaw nakinah emaw chuan Zawlaidi atanga Hnahlan leh Champhai wine emaw beer emaw siam chhuah hi ZU tiin kan la hnualsuat ve vat ngei ang, tun ang renga 14% zet alcohol an telh reng phawt chuan. Chutih hunah chuan society a ni emaw ni lo emaw, kohhran hruaitute chu Zu sa, siam, in, lei leh hralhtute an ni tawh ang a. Zu chi khat a ni dawn chiang tih mithla lawk sa reng chunga siam phalna petu mipui thlan lal minister te, law department ami te pawh angkhat a teh leh bukin an awm ang, kohhran a mi inhmang tak tak, upa leh mi thahnemngaite vek an ni hlawm si a. Anni hian, nia, anni ngei hian alawm thenkhat a Ni sattir a thenkhat a ruah surtir chu. Chu chu a takin a lo la lang thuai ang.

Chutih huanah chuan tumahin Zu an in tawh lovang a, Zu an rui tawh hek lovang. Zawlaidi in leh rui an ni ang a, mite ruih duh lova khaptute vekin chutiang siam phalna chu an pe a, chu mite avang vek chuan Mizote zingah 14% alcohol in te lek lek chu intihtheih nan tak kan la hmang ang. Sawkar berin a phal a, kohhran lahin khap a tum tlat bawk si lo. Mahse, hei hi lo hre ve teh. Mahni tuh rah theuh kan sengna khawvel a ni a, anni ni lovin a intute bawk khan asin thiam loh chang dawn! Anni chu an ke-le-awl hlauh ang a, min hmusitute an la ni zawk hlauh dawn si. Chu chu khawvel zia a ni a, hringnun kalphung a ni tlat bawk. Assembly hall dawhkan chumin, thenkhatin pulpit chumin Zawlaidi rui lo turin min sermon khum ang a. Siam phalna pe a, zawrh sum a chantir tura dan tidanglam tute an nih an sawi lang tawh lovang. Sawm a pakhat a luh that chhung chu Grape Winery siamtute khap ngam hawt si lovin pulpit tlang atangin kohhran mipuite min khap leh ang a. Kan sim leh sim loh lam an ngaihtuah dawn lo, sawi kha an thiltum a ni a, an sawi tawh ber chuan a sawitute chu an lungawi leh then mai dawn alawm.

Zawlaidi bur 3 vel pholangin a rukin funte, pehteh, tikte, whisky leh rum tihvel lek lek zawng a thei fate chuan an hralh leh hem hem ang a. Mahse, tumah Zu in leh rui an awm lovang, Zawlaidi in leh rui vek an ni hlawm khawm dawn tlat si alawm. Hetianga 14% zet alcohol telna kan ti zalen dawn a nih rau rau chuan, kei chuan, mi rethei leh chhumchhia zawkte tih theih tawk zu sak dan chi hrang hrang leh an product-te pawh hi dan chhungah seng lutin zalen taka siam, zawrh leh in kan phalsak turah ka ngai.

No comments:

Post a Comment